Święto dzisiejsze ustanowiono na pamiątkę znalezienia Krzyża świętego przez cesarzową Helenę i konsekracji bazyliki wzniesionej na Golgocie 14 września 335 roku. Później wspominano w tym dniu odzyskanie Krzyża świętego zrabowanego przez Persów. 3 maja 630 roku w uroczystej procesji cesarz Herakliusz osobiście wniósł odzyskany Krzyż do bazyliki Grobu Chrystusowego. Krzyż święty jest najdostojniejszą pamiątką Męki Pańskiej, dlatego zajmuje poczesne miejsce w świątyniach i domach katolickich.